Suangtuahna :
Vauthla, tahrik ni 9 zing ni chhuak chu a tang elh-awlh hle. Ni a tlangsang tawlh tawlh a, ni chu a sa tulh tulh bawk. Ni sa tang alh hnuaiah chuan Lung tileng Romei a zam paw chek a. Chumchi a leng chiah chiah bawk. Romei zing leh chumchi len chiah chiah karah chuan Vau leh fartuah mawi takin a lo par chheng bawk nen chumi niah kher chuan lunglen loh chu thil har tak a ni.
Amah pa lungleng thei tak a lo ni sa bawk nen; chumi niah chuan a lungleng leh zual bik a. Fehrehsanah chuan awmhar lunglen vanga zawi hniangin ram lam a pan hnak hnak a. A pheichheh a zang lo kher mai. Tih tur tul em em a neih hran chuang loh avangin a hmanhmawh lo bawk. Ramhnuai a thleng chuan khawthlirna remchang lai chuhin khiang buk hlim hnuaiah thut hmun a rem a. A hla phuah thenkhat a sa rat rat bawk.
A thutna khiang buk hlim atanga fiah tawk lekah chuan Tuangtuah a par vul chuk a. Chu Tuangtuah par mawi tak a thlir dauh dauh lai chuan Phengphehlep hi mahni inkiltawih leh mi pawsawi hlauh hmel tak hian a rawn thlawk lep lep a. Chu Fartuah par ngei chu tui ti leh lungawi hmel fahranin a tlan a. Chutia mahni inkiltawih leh mi pawisawi hlau tak chu Tuangtuah par tlana lo inhnangfak ve mek; Khuai, Tho leh Fanghmirte pawh chuan huat leh huphurh enin an lo en bik lova, atu-ate mah chu inkhawdang Sial en ngawt lovin hlim taka len lai chenin parzu chu an dawn za ta a ni.
Chutia Khuai, Tho, Fanghmir leh Phengphehlep ten lungrual taka parzu an dawn za lai a hmuh chuan mak a ti a, a awt bawk a, a ngaihtuah zui ta vawng vawng a. Hringfate nun phung leh an nun phung chu a han khaikhin neuh neuh a. A suangtuahna khawvel a thu leh hla awm chu remkhawmin ti hian hla mawi tak; 'Phengphe Nunnem' tiin a rawn phuahchhuak ta a ni.
‘Zaithiamte hi an aw phawi atangin an mizia tur thui tak a chhui dawn theih e' an ti a. Chutiang bawk chuan hla phuahtute pawh hi an hla thu hman leh an hla thluk atangin an mizia tur tam tak a chhui dawn ve theih ngei a rinawm. Suangtuahna khawvel atangin han chhui dawn ta ila a hla thu mawi tak tak, lung tileng thei fe fe hmang hnem leh a thluk pawh nem raih mai hmang thin; Zirsangzela Hnamte hi mi inthlahrung, ze zawi awi tak leh mahni indah hniam thei tak a nih a rinawm a. A ngaihzawn ruk em em pawh 'BEM' hmasa ngam lo tur chi. Lo ngaizawng hmasatu an awm pawha 'min duh ve tak tak lo ang' ti tur chi a nih hmel a. Nu leh pa pawhin unaute zingah pawh, 'Bawiha, chuh ve bawrh bawrh ta che, ti dek lo khan ei ve bawrh bawrh rawh," an tih tur chi leh a bialnute a chuk hmasakber tum pawha lawmthu hrilh deuh dap duh mi a nih a rinawm. Mahse, ka rindan mai mai.
Amah kha ka hrechiang lova, he hla a phuah chhuah dan hi ka zawt hek lo. Zawh theih pawh a ni tawh lo bawk. La dam tehreng pawh nise ka zawt chuang lo maithei a, tia han suangtuah vel veng veng a, ni thei tur a tam hian a hla hi hlu zawkte hian ka hre ve thin. Chutiang chu a ni a, he hla a phuahchhuah dan kan sawi pawh hi suangtuahna khawvel atanga kan chhuidawn thil mai a ni. Amah pawhin thil chhuidawn a, suangtuahna khawvel atanga hlaphuah a hrat a. Hnahthial khua a awm reng chungin Shilong a awm ang maiin 'Lenrual an kim ta lo' tih a phuah a. A zinna rama In ram a hmuh a\angin a hnu daiha suangtuahna khawvel atang thoin 'Luah loh run' a phuah ve tho alawm. Kan lo suangtuah dik ta chiah lo a nih pawhin min dem bik lo’ng chu maw?
Phengphe nunnem chu:
He hla mawi tak leh lungkuai tak mai hi Mizo hlaphuah thiam, hla kungpui zingah pawh a kung lian ber pawl leh langsar tak ni phak khawpa hla phuah thiam leh mite hriat hlawh; Zirsangzela Hnamte phuah a ni a. March ni 9, kum 1976 ah Hnahthial khuaa a phuah a niin Phengphe nun chan leh hringmite nun khaikhinna hla mawi, awmze ril nei leh lung tileng bawk si hla a ni.
Mizo hla thu hrang hrangah hian Phengphehlep chungchang sawina hi hmun tam takah kan hmu nangin Zirsangzela 'Phengphe nunnem' tluka lung tileng leh ngaihtuahna hruai thui thei erawh an awm kher lo ang a tih ngam a. "Phengphehlep tial mawi te'n Tuikual an hrut del del" han tih ngawt ai chuan 'Phengphe nunnem leh zaidam' han tih te, 'Phengphe nunnem lenthiami' han tihte chuan Phengphehlep rau rau pawh a induhawm hleih in, a inawhawm hleih thei hle a. Heta tang ngawt pawh hian a sawitu leh phuahtu a zira thil pakhat pawh a inmawi hleih a, a inngaihawm hleih theihzia leh lung a tih len hleihzia a tichiang viau awm e. Ni, he Zirsangzela 'Phengphe nunnem' zet hi chu Phengphehlep zawng zawnga Phengphehlep mawi, ngaihawm leh awhawm ber a ni hial awm e!
He hla mawi tak hi mihring nun ning a, thilsiam dang rangnunte nun awhna hla a ni a. Mihring nun leh rannung dangte nun khaikhinna hla pawh a tih theih awm e. A hla thunawnah chuan heti hian a ti a:
Theih chang ve se len thiama'n,
|uangtuah par a vul lai ni;
Chhunrawlah va ring ila,
Hringnun sual hnutiang chhawnin,
A ni ngawt mai, thei ila, phalsak ni bawk ila, lungkham nei lek lova Tuangtuah par tlan a, hringnun sual hnuchhawn a, itsikna leh elrelna in a chim phak lohna hmuna han len delh delh mai chu duh lo, chak lo leh thlahlel lo hringfate zingah hian kan awm hauhin a rinawm loh. Kan awm lo a ni mai lo ang a, kan chak em em vek ang a tih ngam. Kei lek phei hi chuan ka chak in, ka va'n thlahel leh zual bik em aw!
Kan duh leh kan sual bik vang pawh ni lovin mihring kan nih chuan rualelna a neih loh theih loh a. Itsikna leh thikna pianpui lo mihring lah a nih ngawt theih loh. Thikna, itsikna leh hmuhsitna kha tak chuan tuipui fawn velin Lawng a len kual ang maiin min len kual reng a. Tih dik tumin kan tisual a, kan tihsual midangin an tuar a, kan tihsual loh pawhin midang tihsual kan tuar fo thin bawk. Sang zawk nih duh reng rengin kan hmanhlel a. Hnufual hlau reng rengin kan hmanhlel a. Lungkham luat vangin mutmu tuah theih loh chang lah kan ngah narawh e. Chutiang hring mi tan chuan Tuangtuah par tlan a, lungkham nei lek lova han thlawh der der mai tluka chakawm chu a awm thei ngai dawn em ni le?
Chang hnihnaah chuan:
Phengphe nunnem leh zaidam
Vahkhuai, tho leh hmiripa'n;
Par zu dawn za thlir changin,
Hringnun hi ka \ahpui \hin
tih kan hmu leh.
Thikna leh elrelna bualat hringfate tan chuan ingngaih tlang taka thawh ho dial dial te, ei ho dial dialte a remchang reng lova. A remchang lo mai a ni lova, a theih loh tluk a ni zawk e. Sang zawk, thiam zawk leh nei zawk nih kan duh vanga kan inthian thatna, kan inchhungkhatna leh thenawm khawveng kan inngainatna leh kan inpawh tlana lo dal takzia hi duh loh teh mahila hmuh loh der theih loh khawpa langsar a ni tawh a. Chu thikna leh elrelna chuan inpawh leh hlimtlang takin thil min tih ho tir theih ta meuh lo chu a nih hi. Chuti ang thil hria a, hmu a, veitu tan chuan Phengphehlep, Khuai, tho leh fanghmir ten hlim taka parzu an tlan ho dial dial chu awh ngawih ngawih loh rual a ni lova. An nunze mawi tak vang chuan hringnun sual hi dem a, tahpui loh chu thil harsa tak tur a ni reng a ni.
Chang lina ah chuan ti hian a han ti leh a:
Phengphe nunnum len thiami;
Lo leng leh la kan run ah,
Kei a riang leh parmawi te,
I ngaiin kan kiu vawng vawng
He lai changah hian Zirsangzela 'Phengphe nunnem' ngaihawmzia leh amah Zirsangzela themthiam zia kan hmu nawn leh. Lungkham leh helhkam nei lek lova pangpar zu dawn a, chhun ni leng thin, zana riahna run vai chuang si lo chu a Phengphe nunnemi chu a ngai ngawih ngawih a ni tih a rawn puangchhuak a. A ngaiin a kiu vawng vawng mai a ni. Chu mai a ni lo, amahin a ngai ngawih ngawih ang bawk chuan chu a Phengphe nunnemi chu pangpar mawi tak takte meuh pawh chuan an ngai ve ngawih ngawih ni hialin a sawi cheu a. Pangparte meuh pawhin an ngaih ngawih ngawiha chu a va'n ngaihawm vawng vawng dawn em aw!
He lai changah uarna (symbol) tawngkam mawi tak mai kan hmu a. Chu chu; 'Kei a riang leh parmawite, i ngaiin kan kiu vawng vawng' tih lai hi a ni. Amah, Zirsangzela'n a 'Phengphe nunnem' a ngai ngawih ngawih hi thil mak lutuk a ni lova, thil nih phung pangngai ve reng a tih theih. "Ui in mihring a seh hi thil nihphung pangngai a ni a. Mihringin Ui a seh erawh chu thil nihphung pangngai ni lo 'news' a ni," an ti fiamthu thin a. Chuti ang deuh chuan Fartuah parin Phengphehlep a ngai anga a sawi hi thil nihphung pangngai ni lo, uarna tawngkam mawi, Phengphehlep ngaihawmzia uarna tawngkam tha elkhen a ni a. Zirsangzela Hnamte themthiamzia tilang (Show off) chiangtu pakhat pawh a ni chiah bawk.
Ruihhlo ngaite hian ruihhlo an ngai ngawih ngawih thin a. Ruihhlo in a ngaih let erawh sawi tur kan hre kher lo ang. Sawi tur kan hriat loh tak chu, ruihhlo chuan lo ngai let ta se, chu ruihhlo ngaiin ruihhlo a tih nasatzia chu tawngkam tama sawi fiah zui a tul tawh hauh lo thung ang. Zirsangzela 'Phengphe nunnem' erawh chu Fartuah par meuh pawhin a ngai let hial a nih chu maw le! Chuti ang chu a ni e, Zirsangzela 'Phengphe nunnem' ngaihawmzia chu.
Vauthla, tahrik ni 9 zing ni chhuak chu a tang elh-awlh hle. Ni a tlangsang tawlh tawlh a, ni chu a sa tulh tulh bawk. Ni sa tang alh hnuaiah chuan Lung tileng Romei a zam paw chek a. Chumchi a leng chiah chiah bawk. Romei zing leh chumchi len chiah chiah karah chuan Vau leh fartuah mawi takin a lo par chheng bawk nen chumi niah kher chuan lunglen loh chu thil har tak a ni.
Amah pa lungleng thei tak a lo ni sa bawk nen; chumi niah chuan a lungleng leh zual bik a. Fehrehsanah chuan awmhar lunglen vanga zawi hniangin ram lam a pan hnak hnak a. A pheichheh a zang lo kher mai. Tih tur tul em em a neih hran chuang loh avangin a hmanhmawh lo bawk. Ramhnuai a thleng chuan khawthlirna remchang lai chuhin khiang buk hlim hnuaiah thut hmun a rem a. A hla phuah thenkhat a sa rat rat bawk.
A thutna khiang buk hlim atanga fiah tawk lekah chuan Tuangtuah a par vul chuk a. Chu Tuangtuah par mawi tak a thlir dauh dauh lai chuan Phengphehlep hi mahni inkiltawih leh mi pawsawi hlauh hmel tak hian a rawn thlawk lep lep a. Chu Fartuah par ngei chu tui ti leh lungawi hmel fahranin a tlan a. Chutia mahni inkiltawih leh mi pawisawi hlau tak chu Tuangtuah par tlana lo inhnangfak ve mek; Khuai, Tho leh Fanghmirte pawh chuan huat leh huphurh enin an lo en bik lova, atu-ate mah chu inkhawdang Sial en ngawt lovin hlim taka len lai chenin parzu chu an dawn za ta a ni.
Chutia Khuai, Tho, Fanghmir leh Phengphehlep ten lungrual taka parzu an dawn za lai a hmuh chuan mak a ti a, a awt bawk a, a ngaihtuah zui ta vawng vawng a. Hringfate nun phung leh an nun phung chu a han khaikhin neuh neuh a. A suangtuahna khawvel a thu leh hla awm chu remkhawmin ti hian hla mawi tak; 'Phengphe Nunnem' tiin a rawn phuahchhuak ta a ni.
‘Zaithiamte hi an aw phawi atangin an mizia tur thui tak a chhui dawn theih e' an ti a. Chutiang bawk chuan hla phuahtute pawh hi an hla thu hman leh an hla thluk atangin an mizia tur tam tak a chhui dawn ve theih ngei a rinawm. Suangtuahna khawvel atangin han chhui dawn ta ila a hla thu mawi tak tak, lung tileng thei fe fe hmang hnem leh a thluk pawh nem raih mai hmang thin; Zirsangzela Hnamte hi mi inthlahrung, ze zawi awi tak leh mahni indah hniam thei tak a nih a rinawm a. A ngaihzawn ruk em em pawh 'BEM' hmasa ngam lo tur chi. Lo ngaizawng hmasatu an awm pawha 'min duh ve tak tak lo ang' ti tur chi a nih hmel a. Nu leh pa pawhin unaute zingah pawh, 'Bawiha, chuh ve bawrh bawrh ta che, ti dek lo khan ei ve bawrh bawrh rawh," an tih tur chi leh a bialnute a chuk hmasakber tum pawha lawmthu hrilh deuh dap duh mi a nih a rinawm. Mahse, ka rindan mai mai.
Amah kha ka hrechiang lova, he hla a phuah chhuah dan hi ka zawt hek lo. Zawh theih pawh a ni tawh lo bawk. La dam tehreng pawh nise ka zawt chuang lo maithei a, tia han suangtuah vel veng veng a, ni thei tur a tam hian a hla hi hlu zawkte hian ka hre ve thin. Chutiang chu a ni a, he hla a phuahchhuah dan kan sawi pawh hi suangtuahna khawvel atanga kan chhuidawn thil mai a ni. Amah pawhin thil chhuidawn a, suangtuahna khawvel atanga hlaphuah a hrat a. Hnahthial khua a awm reng chungin Shilong a awm ang maiin 'Lenrual an kim ta lo' tih a phuah a. A zinna rama In ram a hmuh a\angin a hnu daiha suangtuahna khawvel atang thoin 'Luah loh run' a phuah ve tho alawm. Kan lo suangtuah dik ta chiah lo a nih pawhin min dem bik lo’ng chu maw?
Phengphe nunnem chu:
He hla mawi tak leh lungkuai tak mai hi Mizo hlaphuah thiam, hla kungpui zingah pawh a kung lian ber pawl leh langsar tak ni phak khawpa hla phuah thiam leh mite hriat hlawh; Zirsangzela Hnamte phuah a ni a. March ni 9, kum 1976 ah Hnahthial khuaa a phuah a niin Phengphe nun chan leh hringmite nun khaikhinna hla mawi, awmze ril nei leh lung tileng bawk si hla a ni.
Mizo hla thu hrang hrangah hian Phengphehlep chungchang sawina hi hmun tam takah kan hmu nangin Zirsangzela 'Phengphe nunnem' tluka lung tileng leh ngaihtuahna hruai thui thei erawh an awm kher lo ang a tih ngam a. "Phengphehlep tial mawi te'n Tuikual an hrut del del" han tih ngawt ai chuan 'Phengphe nunnem leh zaidam' han tih te, 'Phengphe nunnem lenthiami' han tihte chuan Phengphehlep rau rau pawh a induhawm hleih in, a inawhawm hleih thei hle a. Heta tang ngawt pawh hian a sawitu leh phuahtu a zira thil pakhat pawh a inmawi hleih a, a inngaihawm hleih theihzia leh lung a tih len hleihzia a tichiang viau awm e. Ni, he Zirsangzela 'Phengphe nunnem' zet hi chu Phengphehlep zawng zawnga Phengphehlep mawi, ngaihawm leh awhawm ber a ni hial awm e!
He hla mawi tak hi mihring nun ning a, thilsiam dang rangnunte nun awhna hla a ni a. Mihring nun leh rannung dangte nun khaikhinna hla pawh a tih theih awm e. A hla thunawnah chuan heti hian a ti a:
Theih chang ve se len thiama'n,
|uangtuah par a vul lai ni;
Chhunrawlah va ring ila,
Hringnun sual hnutiang chhawnin,
A ni ngawt mai, thei ila, phalsak ni bawk ila, lungkham nei lek lova Tuangtuah par tlan a, hringnun sual hnuchhawn a, itsikna leh elrelna in a chim phak lohna hmuna han len delh delh mai chu duh lo, chak lo leh thlahlel lo hringfate zingah hian kan awm hauhin a rinawm loh. Kan awm lo a ni mai lo ang a, kan chak em em vek ang a tih ngam. Kei lek phei hi chuan ka chak in, ka va'n thlahel leh zual bik em aw!
Kan duh leh kan sual bik vang pawh ni lovin mihring kan nih chuan rualelna a neih loh theih loh a. Itsikna leh thikna pianpui lo mihring lah a nih ngawt theih loh. Thikna, itsikna leh hmuhsitna kha tak chuan tuipui fawn velin Lawng a len kual ang maiin min len kual reng a. Tih dik tumin kan tisual a, kan tihsual midangin an tuar a, kan tihsual loh pawhin midang tihsual kan tuar fo thin bawk. Sang zawk nih duh reng rengin kan hmanhlel a. Hnufual hlau reng rengin kan hmanhlel a. Lungkham luat vangin mutmu tuah theih loh chang lah kan ngah narawh e. Chutiang hring mi tan chuan Tuangtuah par tlan a, lungkham nei lek lova han thlawh der der mai tluka chakawm chu a awm thei ngai dawn em ni le?
Chang hnihnaah chuan:
Phengphe nunnem leh zaidam
Vahkhuai, tho leh hmiripa'n;
Par zu dawn za thlir changin,
Hringnun hi ka \ahpui \hin
tih kan hmu leh.
Thikna leh elrelna bualat hringfate tan chuan ingngaih tlang taka thawh ho dial dial te, ei ho dial dialte a remchang reng lova. A remchang lo mai a ni lova, a theih loh tluk a ni zawk e. Sang zawk, thiam zawk leh nei zawk nih kan duh vanga kan inthian thatna, kan inchhungkhatna leh thenawm khawveng kan inngainatna leh kan inpawh tlana lo dal takzia hi duh loh teh mahila hmuh loh der theih loh khawpa langsar a ni tawh a. Chu thikna leh elrelna chuan inpawh leh hlimtlang takin thil min tih ho tir theih ta meuh lo chu a nih hi. Chuti ang thil hria a, hmu a, veitu tan chuan Phengphehlep, Khuai, tho leh fanghmir ten hlim taka parzu an tlan ho dial dial chu awh ngawih ngawih loh rual a ni lova. An nunze mawi tak vang chuan hringnun sual hi dem a, tahpui loh chu thil harsa tak tur a ni reng a ni.
Chang lina ah chuan ti hian a han ti leh a:
Phengphe nunnum len thiami;
Lo leng leh la kan run ah,
Kei a riang leh parmawi te,
I ngaiin kan kiu vawng vawng
He lai changah hian Zirsangzela 'Phengphe nunnem' ngaihawmzia leh amah Zirsangzela themthiam zia kan hmu nawn leh. Lungkham leh helhkam nei lek lova pangpar zu dawn a, chhun ni leng thin, zana riahna run vai chuang si lo chu a Phengphe nunnemi chu a ngai ngawih ngawih a ni tih a rawn puangchhuak a. A ngaiin a kiu vawng vawng mai a ni. Chu mai a ni lo, amahin a ngai ngawih ngawih ang bawk chuan chu a Phengphe nunnemi chu pangpar mawi tak takte meuh pawh chuan an ngai ve ngawih ngawih ni hialin a sawi cheu a. Pangparte meuh pawhin an ngaih ngawih ngawiha chu a va'n ngaihawm vawng vawng dawn em aw!
He lai changah uarna (symbol) tawngkam mawi tak mai kan hmu a. Chu chu; 'Kei a riang leh parmawite, i ngaiin kan kiu vawng vawng' tih lai hi a ni. Amah, Zirsangzela'n a 'Phengphe nunnem' a ngai ngawih ngawih hi thil mak lutuk a ni lova, thil nih phung pangngai ve reng a tih theih. "Ui in mihring a seh hi thil nihphung pangngai a ni a. Mihringin Ui a seh erawh chu thil nihphung pangngai ni lo 'news' a ni," an ti fiamthu thin a. Chuti ang deuh chuan Fartuah parin Phengphehlep a ngai anga a sawi hi thil nihphung pangngai ni lo, uarna tawngkam mawi, Phengphehlep ngaihawmzia uarna tawngkam tha elkhen a ni a. Zirsangzela Hnamte themthiamzia tilang (Show off) chiangtu pakhat pawh a ni chiah bawk.
Ruihhlo ngaite hian ruihhlo an ngai ngawih ngawih thin a. Ruihhlo in a ngaih let erawh sawi tur kan hre kher lo ang. Sawi tur kan hriat loh tak chu, ruihhlo chuan lo ngai let ta se, chu ruihhlo ngaiin ruihhlo a tih nasatzia chu tawngkam tama sawi fiah zui a tul tawh hauh lo thung ang. Zirsangzela 'Phengphe nunnem' erawh chu Fartuah par meuh pawhin a ngai let hial a nih chu maw le! Chuti ang chu a ni e, Zirsangzela 'Phengphe nunnem' ngaihawmzia chu.
Comments
Post a Comment